Topuk dikeni topuğun alt kısmında oluşan ve yüksek oranda kalsiyum içeren kemik uzantısıdır. Ayak röntgen grafisinde (X-ray) adeta büyük bir dikeni andıran görüntüden dolayı da “Topuk Dikeni” olarak bilinir.
Latincede Calcaneal Spur, Kalkaneal Spur, Calcaneal Epin denir. Bazen bu durum röntgende görülmez ve “Topuk Dikeni Sendromu” olarak adlandırılır.
Topuk dikenleri çoğu zaman ağrısız sızısız olsa da bazen çok ciddi ve dayanılamaz ağrılara neden olabilir. Bu ağrıların nedeni aslında topuktaki dikene eşlik eden ve topuk kemiğini (heel) ayak tabanına bağlayan zarın ve bağdokusunun iltihaplanmasından kaynaklanır (plantar fasciitis)
Tedavide ayak egzersizleri, özel ortotik tabanlık ve topukluklar, anti-inflamatuvar ilaçlar ve kortizon (steroid) iğne enjeksiyonu yer alır. Bu uygulamalara rağmen devam eden şikayetler için cerrahi müdahale düşünülebilir.
Topuk dikeni Sebepleri
Kalsiyumun topuk kemiği üzerinde tortu ve katmanlar halinde birikimi ve topuk dikeni şeklinde kemiksi uzantı oluşturması uzun zaman gerektirir, çoğu zaman yıllar bazen de aylar. Topuk kısmında dikenin oluşmasında rol oynayan faktörler arasında ise:
- ayak kasları ve ligemantlerin zorlanması,
- ayak tabanı bağdokusunun gerilmesi (plantar fascia),
- topuk kemiğini saran örtünün (memberan) tekrarlayan yırtılması
Topuk dikeni durumu sıklıkla spor yapanlar ve atletlerde görülür özellikle koşu ve atlama aktivitelerin yoğun olduğu türlerinde.
Topuk Dikeni için Risk Faktörler
Topukta diken oluşumunu tetikleyen faktörlerden uzak durarak bu durumu korunmak mümkündür. Tespit edilen ana faktörler ise: (Topuk Dikeni Nasıl önlenir – korunma)
- Yürüyüş bozuklukları
- Sert zeminlerde koşmak, yürümek, atlamak, zıplama
- dar veya kötü oturan ve özellikle yetersiz kemer desteği olan ayakkabıları
- aşırı kilo ve obezite
- Yaşlılık ile birlikte ayak tabanı bağdokusu esnekliğinin azalması ve koruyuc yağ tampon tabakasının incelmesi
- Şeker Hastalığı (Diyabet)
- Uzun süre ayakta durmak
- sık sık ve kısa süreli yaşanan fiziki aktiviteler
- Düz taban (düz ayak), yüksek ayak kemeri
Belirtileri
Topuk Dikenleri genelde ağrısızdır. Dikene bağlı bölgede oluşan yumuşak doku iltihabı ve bağdokusunda tekrarlayan yırtılma ve gerilmeye bağlı ara ara kronik ve giderek artış gösteren ağrılar oluşabilir. Bu ağrılar genelde sabahların erken saatinde hatta ilk yataktan kalkıp ayak üstüne durulduğında hissedilir.
Bu durumu yaşayanlar topuk kısmına adeta bir bıçak veya çivi saplanır gibi bir ağrı olduğunu anlatır. Günün ilerleyen saatlerinde bu ağrılar hafifler ve tatsız tarifi zor müphem bir sızı devam eder. İlerleyen vakalarda ise yürüme bozukluğuna bile neden olabilecek ağrılar meydana gelebilir.
Topuk Dikeni için Tedavi Seçenekleri
Cerrahi olmayan (medikal) Tedavi Yöntemleri
Topukta oluşan dikene bağlı ağrılar için istirahat ve ayakları dinlendirmek iyi bir çözüm olmayabilir. Çünkü genelde ağrılar yürüyüş yaptıkça azalır. Dolayısıyla tempolu ve düzenli yürüyüş önerilir. Uzun süreli yürümek ve/veya yürümemek şikayetleri tetikleyebilir. Bir aydan daha fazla topuk dikenine bağlı devam eden şikayetleri için bazı konzervatif yöntemler uygulanabilir. Örneğin:
- Ayak için esneme egzersizleri
- Ortotik, ortopedik ayakkabıları
- Stresli kasları ve tendonları dinlendirmek için bantlama veya çemberleme
- ayakkabı içine yerleştirilen silikon tabanlık, topukluk ve diğer protezler
- Fizik tedavi uygulamaları
Ağrıları ve bölgede oluşan inflamatuvar olayları azaltmak için bazı anti-inflamatuvar ilaçlar kullanılabilir örneğin asitamenofen, ibuprofen, naproksen, vb. Bazı hastalarda örneğin Biyomekanik dengesizliklerde fonksiyonel ortotoksik cihazlar kullanılabilir.
Bu seçeneklere rağmen devam eden ağrılarda bölgedeki inflamasyonu azaltmak amacıyla lokal anestezi (LA) yardımıyla topuk kısmına ve özellikle topuk dikeni hizasına kortizon (steroid) iğneleri uygulanabilir.
Topuk Dikeni için Cerrahi Müdahale Yöntemleri
Aslında hastaların %90 yukarıda anlattığımız medikal yöntemlerin etkili bir şekilde uygulanmasıyla bu durumdan kurtulabilir. Yani cerrahi operasyon sadece hastaların %10’unda gereklidir. Medikal tedaviye rağmen 9-12 ay kadar şikayetleri devam eden hastalarda ameliyat söz konusu olabilir. Cerrahi müdahaledeki prensipler şöyledir:
- Ayak tabanının rahatlatılması (plantar fasianın serbestleştirilmesi)
- Topuk dikeninin çıkartılması
Ameliyat öncesi adayların belirlenmesi için bazı testler yapılabilir. ameliyat sonrası istirahat, buz uygulaması, ayağın yükseltilmesi, gibi durumlara dikkat edilmelidir. Bazen belli bir süre özel bandajlar, ayakkabıları silicon topukluk kullanılabilir.
Ameliyatla ilgili yaşanabilecek bazı komplikasyonlar meydana gelebilir, örneğin, sinirsel ağrı, enfeksiyon, skar oluşumu, dengesizlik, ayaklarda kramp, stres kırığı ve tendinitis.