İshal, dışkılarınızın yumuşak ve sulu olduğu zamandır. İshalin tıbbi tanımı günde 200 gramdan fazla dışkı üretimidir. Ayrıca tuvalete daha sık gitmeniz gerekebilir.
İshalin bilimsel tıbbi adı diyare dir. Latincesi Diarrhea veya diarrhoea “akıp gitme” anlamına gelir.
İshal yaygın bir sorundur. 1-2 gün sürebilir ve kendi kendine geçer. Dünyada ishal beş yaşından küçükler arasında ölümün ikinci büyük nedenidir (Zatüre yani pnömoniden sonra), yılda 1,5 milyon bebek bu yolla ölür.
Eğer ishal 2 günden fazla sürüyorsa bu daha ciddi bir sorununuz olduğu anlamına gelebilir.
İshal şunlardan biri olabilir:
- Kısa süreli (akut). 1 veya 2 gün süren ve geçen ishal. Bunun nedeni, bakteriyel bir enfeksiyon nedeniyle güvensiz hale getirilen yiyecek veya suyun bulunması olabilir. Veya bir virüsten dolayı hastalanırsanız bu durum ortaya çıkabilir. Ayrıca Enterit olarak adlandırılır.
- Uzun vadeli (kronik). Birkaç hafta süren ishal. Buna irritabl bağırsak sendromu gibi başka bir sağlık sorunu neden olabilir. Ayrıca Crohn hastalığı veya çölyak hastalığı gibi bağırsak hastalıklarından da kaynaklanabilir. Parazitler gibi bazı enfeksiyonlar kronik ishale neden olabilir.
İshale ne sebep olur?
İshal, aşağıdakiler de dahil olmak üzere birçok şeyden kaynaklanabilir:
- Bakteriyel bir enfeksiyon
- Bir virüs (özellikle rotavirüs çocuklarda yaygındır)
- Bazı şeyleri sindirmede zorluk (gıda intoleransı)
- Besin alerjisi (çölyak hastalığı, gluten alerjisi gibi)
- Vücuda yiyecek veya su yoluyla giren parazitler. Parazit ve bağırsak kurtları da ishal yapabilirler ama bununla beraber olarak kilo kaybı, sinirlilik, kızarıklık ve anusta kaşınma da olur. En sık olarak kıl kurdu (ciddi bir tıbbi sorundan ziyade can sıkıcı bir durumdur). Diğer kurtlar, kancalı kurt, askaris ve tenya tıbbi olarak daha önemlidirler, kilo kaybı, kansızlık, halsizlik ve alerji sorunlarına neden olabilirler. Entamoeba histolytica’nın neden olduğu amip dizanterisi kanlı ishale neden olabilir. Uygun tıbbi bakım gerektirir.
- Toksinler ve gıda zehirlenmesi. Bunların arasında stafilokok (genelde süt ürünlerini hazırlayan birisinde enfekte olmuş bir yaradan dolayı) ve Bacillus cereus toksinleri sayılabilir. Genelde “gıda zehirlenmesi” aslında Salmonella enfeksiyonudur. İshalin bir diğer nedeni sindirilemeyen malzeme içeren yiyecek maddeleridir, örneğin olestra.
- İlaçlara tepki
- İnflamatuar bağırsak hastalığı gibi bir bağırsak hastalığı
- İrritabl bağırsak sendromu İBS gibi mide ve bağırsaklarınızın çalışma şekliyle ilgili bir sorun (fonksiyonel bağırsak bozukluğu)
- Mide veya safra kesesi ameliyatı sonucu
- Son zamanlarda antibiyotik kullanımı
- Tiroid problemleri gibi metabolik durumlar
- Radyasyon tedavilerinden kaynaklanan hasarlar
- veya çok fazla hormon üreten tümörler gibi daha az yaygın olan diğer nedenler
- C vitamini veya magnezyumun fazla miktarda alınması
- Apandisit hastalarında genelde ishal olmasa da apandis patlamasının sık görülen bir belirtisidir.
- Kronik ishal alkol tüketiminden de kaynaklanabilir
Birçok insan gezgin ishaline yakalanır. Bu, bakteri, parazit ve hatta gıda zehirlenmesi nedeniyle güvenli olmayan yiyecek veya suyunuz olduğunda meydana gelir.
Şiddetli ishal, ciddi bir hastalığınız olduğu anlamına gelebilir. Belirtileriniz geçmezse veya günlük aktivitelerinizi yapmanıza engel oluyorsa sağlık uzmanınıza başvurun. İshalinize neyin sebep olduğunu bulmak zor olabilir.
İshalin belirtileri nelerdir?
Her kişinin belirtileri farklılık gösterebilir. İshal belirtileri şunları içerebilir:
- Göbek (karın) krampları
- Karın ağrısı
- Şişme (şişkinlik)
- Mide rahatsızlığı (mide bulantısı)
- Acil tuvalete gitme ihtiyacı
- Ateş
- Kanlı dışkı
- Vücut sıvılarının kaybı (dehidrasyon)
- Dışkı sızdırma ve bağırsaklarınızı kontrol edememe (dışkı kaçırma)
Dehidrasyon ishalin ciddi bir yan etkisidir. Belirtiler şunları içerir:
- Susamış hissetmek
- Eskisi kadar sık idrara çıkmamak
- Kuru cildin yanı sıra ağız ve burun deliklerinin (mukoza zarları) kuru olması
- Yorgunluk ve bitkinlik
- Bayılabileceğinizi veya bayılabileceğinizi hissetmek (baş dönmesi)
- Baş ağrıları
- Hızlı kalp atış hızı
- Bebeğin kafasında batık fontanel (yumuşak nokta)
İshal belirtileri diğer sağlık sorunlarına benzeyebilir. Kanlı ishal her zaman endişe vericidir. Emin olmak için daima doktorunuza görünün. Herhangi bir kanama, ateş veya kusma durumunda doktorunuza mutlaka bilgi verin.
İshal nasıl teşhis edilir?
İshal olup olmadığınızı anlamak için sağlık uzmanınız size fiziksel bir muayene yapacak ve geçmiş sağlık durumunuz hakkında sorular soracaktır. Kanınızı ve idrarınızı kontrol etmek için laboratuvar testleri de yaptırabilirsiniz.
Diğer testler şunları içerebilir:
- Kültür ve diğer testleri içeren dışkı çalışmaları. Bu test, sindirim sisteminizde ishale ve diğer sorunlara neden olabilecek anormal bakterileri kontrol eder. Bunu yapmak için küçük bir dışkı örneği alınır ve laboratuvara gönderilir.
- Sigmoidoskopi. Bu test, sağlık uzmanınızın kalın bağırsağınızın bir kısmının içini kontrol etmesini sağlar. İshale neyin sebep olduğunu söylemeye yardımcı olur. Kısa, esnek, ışıklı bir tüp (sigmoidoskop) rektum yoluyla bağırsağınıza yerleştirilir. Bu tüp bağırsağınızın şişmesini sağlamak için bağırsağınıza hava üfler. Bu içeriyi görmeyi kolaylaştırır. Gerektiğinde biyopsi alınabilir.
- Kolonoskopi. Bu test kalın bağırsağınızın tam uzunluğuna bakar. Herhangi bir anormal büyümeyi, kırmızı veya şişmiş dokuyu, yaraları (ülserleri) veya kanamayı kontrol etmeye yardımcı olabilir. Uzun, esnek, ışıklı bir tüp (kolonoskop) rektumunuzdan kolonunuza kadar yerleştirilir. Bu tüp, sağlık uzmanınızın kolonunuzun iç yüzeyini görmesine ve test etmek için bir doku örneği (biyopsi) almasına olanak tanır. Ayrıca bulunabilecek bazı sorunları da tedavi edebilir.
- Görüntüleme testleri. Bu testler organlarınızın oluşumunda herhangi bir sorun (yapısal anormallikler) olup olmadığını görebilir.
- Oruç testleri. Bu testler belirli gıdaları (gıda intoleransı) sindirip sindiremediğinizi gösterir. Ayrıca belirli gıdaların bağışıklık sistemi reaksiyonuna (gıda alerjisi) yol açıp açmadığını da anlayabilirler.
- Kan testleri. Bunlar, diğer şeylerin yanı sıra tiroid hastalığı, anemi (düşük kan sayımı), zayıf emilimi düşündüren düşük vitamin düzeylerinin kanıtları ve çölyak hastalığı gibi metabolik sorunları arayabilir.
İshal nasıl tedavi edilir?
Çoğu durumda kaybettiğiniz sıvıyı yerine koymanız gerekecektir.
İshalinize bakteriyel bir enfeksiyon neden oluyorsa, enfeksiyonla savaşan bir ilaca da (antibiyotik) ihtiyacınız olabilir.
Gerekli şekilde dengelenmiş elektrolitlerle vücudun su oranı korunmalıdır. İshalin her türü için, hatta dizanteri için dahi bu en uygun tedavidir. Elektrolitle dengelemeden bol miktarda su içmek elektrolit dengesizliğine yol açabilir ki, bu ender durumlarda ölümcüldür (su zehirlenmesi). Düzenli olarak, sık ve küçük öğünler şeklinde yemek yenmeli. Çok hızlı yenmemeli ve içilmemeli. Bazen, özellikle çocuklarda, su kaybı hayati tehlike yaratabilir ve damardan sıvı verilmesi gerekebilir.
Oral rehidrasyon terapisi
Ağızdan bir tuz veya şeker çözeltisi almak şeklinde olur.
Opioitler. Enfeksiyon kaynaklı ishal için opioit ve türevleri alınmamalıdır, çünkü hastalığın süresini artırırlar ve taşıyıcılığa dönüşme riskini artırırlar. Opioitler en etkili ishal ilaçlarıdır. Başlıca etki mekanizmaları peristalsisi engellemektir.
Loperamide (Imodium olarak da bilinir) en sık alınan ishal ilacıdır.
Diğerleri (artan etki gücü sırasına göre) :
Lomotil (diphenoxylate veatropin); Motofen (difenoxin ile atropin); kodein; paregoric (camphorated tincture of opium), afyon suyu (laudanum); ve morfin. En güçlü opioitler kronik ishal (örneğin AIDS komplikasyonlarından doğan) için saklanır.
Antibiyotikler. Eğer ishalin nedeninin bir bakteri olduğundan şüpheleniliyorsa ve kişi tıbben hastaysa antibiyotik kullanımı gerekebilir. Parazit kaynaklı ishal (örneğin giardiasis) de uygun antibiyotikler gerektirir. Antibiyotikler rutin olarak kullanılmazlar çünkü ishalin nedeni nadiren bakteriyeldir ve kullanımları bağırsak florasını bozup ishalin daha da kötüleşmesine neden olabilirler.
Clostridium difficile nedenli ishal ve psödomembranöz kolit sıkça antibiyotik kullanımı yüzünden meydana gelir.
Beslenme düzenlemesi. Çölyak hastaları buğday ürünlerinden kaçınmalıdır. Spastik kolon sendromu olan hastalar ishalin nedeni olan gastrokolik reflekse aşırı tepkiyi azaltmak için diyetlerini değiştirebilirler. Çözünür lifli gıdalar almak, süt ürünleri yerine soya ve pirinç ürünleri kullanmak, posalı (çözünmeyen) lif oranı yüksek olan meyve ve sebzeleri yerken dikkatli olmak, düzenli ve küçük öğünler yemek spastik kolon sendromu belirtilerini azaltmakta yardımcı olur.
Kaçınılması veya en aza indirilmesi gereken yiyecekler, kırmızı et, yağlı veya kızartma yemekler, süt ürünleri (laktoz intoleransı olmasa da), çikolata, kahve (normal veya kafeinsiz), alkol, gazozlu içecekler (özellikle sorbitol içerenler) ve suni tatlandırıcılar. Yapılan araştırmalar spastik kolon sendrom hastalarının yağlara, çözünmeyen liflere ve früktoza aşırı hassasiyeti olduğunu göstermiştir. Hijyen ve izolasyon hastalığın yayılmasını engeller.
İshal ile ilgili bazı Pratik noktalar:
- İshalli hastalara bol miktarda, temiz sıvı (su veya seyreltilmiş portakal suyu gibi) almaları önerilmelidir. Sütte bulunan bir şeker olan laktoz’a geçici tahammülsüzlük olabilir ve bu durum ishali ağırlaştırabileceğinden süt önerilmez.
- İshali olan bir kişinin aç kalması önerilmez ama ağır, yağlı ve baharatlı gıdalardan kaçınılmalıdır. Biberonla emzirmeye devam edilmelidir ama sütün, kaynatılmış ve soğutulmuş su ile yarı yarıya seyreltilmesi yararlı olabilir. Emzirmeye normal şekilde devam edilmelidir.
İshal komplikasyonları
İshaliniz tedavi edilmezse dehidrasyon riskiyle karşı karşıya kalırsınız. Şiddetli dehidrasyon organ hasarına, şoka ve bayılmaya (bilinç kaybı) veya komaya yol açabilir.
İshal önlenebilir mi?
İyi kişisel alışkanlıklara sahip olmak sizi bakteri veya virüsün neden olduğu ishale yakalanmaktan koruyabilir.
Bunlar önemli:
- Ellerinizi sık sık yıkayın
- Alkol bazlı dezenfektanlar kullanın
- Temizlenmiş ve güvenli bir şekilde pişirilmiş yiyecekleri yiyin
- Bakteri veya virüs bulaşmış olabilecek yiyecek veya sıvıları almayın
Seyahat ederken yediğiniz ve içtiğiniz her şeyin güvenli olduğundan emin olun. Gelişmekte olan ülkelere seyahat ediyorsanız bu daha da önemlidir.
Su ve diğer sıvılara yönelik seyahat güvenliği ipuçları şunları içerir:
- Musluk suyunu içmemek veya dişlerinizi fırçalamak için kullanmamak
- Musluk suyundan yapılmış buz kullanmamak
- Belirli bakterileri öldürmek için bir işlemden (pastörizasyon) geçmemiş süt veya süt ürünlerini içmemek
Yiyeceklere yönelik seyahat güvenliği ipuçları şunları içerir:
- Kendiniz yıkayıp soymadığınız sürece taze veya çiğ meyve ve sebzeleri yememek
- Tüm et ve balıkların en az orta pişmişlikte pişirildiğinden emin olmak
- Çiğ veya az pişmiş et veya balık yememek
- Karides, yengeç ve deniz tarağı gibi et ve kabuklu deniz ürünlerinin servis sırasında sıcak olduğundan emin olmak
- Sokak satıcılarından veya yiyecek kamyonetlerden yiyecek yememek
İshalle yaşamak
Çoğu durumda ishal kısa vadeli bir sorundur. Çoğu zaman yalnızca birkaç gün sürer. İshal olduğunuzda bol miktarda sıvı aldığınızdan emin olun.
Bazı sağlık sorunları ishalin daha uzun sürmesine veya tekrar ortaya çıkmasına neden olabilir. Bunlar inflamatuar bağırsak hastalığı ve irritabl bağırsak sendromunu içerir. İshale neden olan başka bir sağlık sorunu varsa, bu sorunu tedavi etmek için sağlık uzmanınızın tavsiyelerine uyun.
Sağlık uzmanımı ne zaman aramalıyım?
Aşağıdaki durumlarda sağlık uzmanınızı arayın:
- Daha sık ishal oluyorsunuz
- Daha fazla ishaliniz varsa
- Dehidrasyon belirtileriniz varsa. Susamış, yorgun veya başınız dönmüş hissedebilirsiniz. Ayrıca daha az idrarınız veya ağız kuruluğunuz olabilir.
- Rektal kanama veya siyah ve katran rengi dışkı ile birlikte ishaliniz, ateşiniz veya kusmanız varsa
İshal hakkında önemli noktalar
- İshal, dışkılarınızın yumuşak ve sulu olduğu zamandır.
- Ayrıca tuvalete daha sık gitmeniz gerekebilir.
- Kısa süreli (akut) ishal 1 veya 2 gün sürer.
- Uzun süreli (kronik) ishal birkaç hafta sürer.
- İshal belirtileri karın kramplarını ve acil tuvalete gitme ihtiyacını içerebilir. Sıvı kaybı (dehidrasyon) daha ciddi yan etkilerden biridir.
- Tedavi genellikle kaybedilen sıvıların yerine konulmasını içerir.
- Sebebi bakteriyel bir enfeksiyon ise, enfeksiyonla mücadele eden bir ilaca (antibiyotik) ihtiyacınız olabilir.
